‘Europe, start voting now!’, zullen de vier presentatrices van dit Songfestival (foto) vanavond weer roepen. Miljoenen televisiekijkers uit de hele wereld zullen zich daarop buigen over achttien liedjes en hun 50% van het eindoordeel vellen. Maar wat weten we feitelijk over het stemgedrag van die mensen?

Het simpele antwoord is: bitter weinig. De EBU zelf maakt al jaren geen cijfers meer bekend over het aantal stemmen. Het Songfestival 2009, gewonnen door Alexander Rybak uit Noorwegen die vanavond opnieuw voor datzelfde land deelneemt, trok 122 miljoen kijkers. Er waren toen exact 10,680,682 publieksstemmen van alle landen over alle shows gecombineerd. Recentere officiële cijfers zijn niet te vinden op het internet. De editie van vorig jaar bereikte 182 miljoen mensen. Als we de verhouding van 2009 toepassen op 2017, komt dat uit op een slordige vijftien miljoen stemmen over de drie shows heen – al blijft dat uiteraard giswerk.

Drempels

Bovenstaande cijfers bewijzen bovenal dat het leeuwendeel van de kijkers simpelweg niet stemt. Hoewel de presentatoren eindeloos vaak oproepen om te stemmen op jouw favoriet en zo de winnaar te bepalen, werd alleszins in 2009 al minder dan een tiende van alle kijkers ervan overtuigd zijn of haar stem uit te brengen. En dan nemen we nog niet eens in acht dat het mogelijk is om meer dan één keer te stemmen! Eén mogelijke drempel is de kostprijs per stem, die nogal verschilt per land. In Vlaanderen bedraagt die prijs vijftig eurocent, in Duitsland veertien. Een Duitser kan dus drie keer stemmen, en nog steeds minder geld uitgeven dan de Belg die slechts één keer stemt. Dat de drempel om in België te stemmen hoger ligt dan in Duitsland, staat buiten kijf.

Sinds 2014 kennen we wel alle rangschikkingen per land, van elk individueel jurylid, maar ook van het stemmende publiek. De jaren daarvoor was er goodwill nodig van omroepen zelf om gedetailleerde puntenlijstjes bekend te maken, en slechts een handvol deed dat ook effectief. Het vrijgeven van alle ranglijstjes heeft weliswaar gezorgd voor meer transparantie, maar de gedachtegang van de modale Tsjechische of Finse kijker om al dan niet te stemmen, is onbekend.

Vier types stemmers

Wás onbekend, moeten we beter zeggen. Eind vorig jaar verschenen namelijk de resultaten van een studie van onderzoekers aan drie verschillende Canadese universiteiten over het stemgedrag op het Eurovisiesongfestival. Die resultaten worden besproken in een academische paper met de eenvoudige titel Voting in the Eurovision Song Contest. Tussen de tweede halve finale en de finale van het ESF 2016 namen de onderzoekers een online enquête af over stemgedrag op het Songfestival. 684 mensen uit alle deelnemende landen vulden die in. Op basis van die resultaten werden vier types stemmers gemaakt, die hieronder worden samengevat.

1. De oprechte stemmer (sincere voter): De persoon die stemt op zijn/haar favoriet lied, ongeacht of dat lied een kans heeft op een goede eindnotering.
2. De strategische stemmer (strategic voter): De persoon die niet stemt op zijn/haar favoriet lied, maar maakt een shortlist van liedjes die potentieel kunnen winnen. De persoon kiest daaruit zijn/haar favoriet lied, om dat te steunen en op te stemmen.
3. De op-de-kar-stemmer (bandwagoner): De persoon die stemt op het lied dat volgens hem/haar gaat winnen, ongeacht of hij/zij dat lied goed vindt. De persoon wil zo het lied met de grootste winstkansen steunen en springt op zijn kar.
4. De andere stemmer (other voter): De persoon die niet stemt op zijn/haar favoriet lied van alle liedjes, noch zijn/haar favoriet uit een shortlist van kanshebbers, noch op de topfavoriet. Een sterke affiniteit met het land van het lied, het genre van het lied en de taal van het lied geven hierbij de doorslag. Hierbij horen dus de personen die steevast op ballades stemmen, maar ook de Belgen die steevast op Nederland stemmen en andersom – en de beschikbare stemresultaten tonen aan dat er wel degelijk een grote actieve groep is die dat op jaarlijkse basis doet.

Burenstemmen?

Als we dan kijken naar hoe de onderzoekers op basis van de enquêteresultaten de percentages berekenden over de vier groepen heen, vallen enkele opmerkelijke dingen op. Ten eerste is slechts 26% een oprechte stemmer. Dat betekent dat amper een kwart van de stemmende kijkers een stem uitbrengt voor zijn écht favoriet lied, zonder zich druk te maken in potentiële winstkansen of het land van oorsprong. Elf procent zijn strategische stemmers, 26 procent zijn op-de-kar-stemmers. Blijven nog over: de andere stemmers. En die vormen de grootste groep, met 37 procent.

Het is te kort door de bocht om hieruit op te maken dat 37 procent van alle stemmen op het Songfestival simpelweg burenstemmen zijn. De onderzoekers maken geen verder specifiek onderscheid in de ‘andere’ categorie en borduren zo verder op eerder academisch onderzoek naar stemgedrag op het Songfestival, dat ook al geen sluitende verklaringen hiervoor kon vinden. Er worden geregeld smalende opmerkingen gemaakt over de eeuwige vriendschappen tijdens de puntentelling tussen België en Nederland, Cyprus en Griekenland, de landen uit Scandinavië, van de voormalige Sovjet-Unie en van de Balkan – maar het mag in feite niet verbazen dat die landen geregeld stemmen met elkaar uitwisselen. België (vooral Vlaanderen) en Nederland hebben een deels gemeenschappelijke muziekcultuur, die ook merkbaar is bij de landen en gebieden uit bovenstaande aangehaalde voorbeelden. De kans dat een Kroaat de deelneemster uit Servië kent, is nu eenmaal veel groter dan zijn kennis over de Ierse kandidaat.

Een gedeelde cultuur qua muziek(genres), artiesten en taal vormen al een belangrijke schakel om de ‘andere stemmers’ te duiden. Ook de diasporastemmen spelen uiteraard een rol. Veel landen hebben minderheden met roots in landen als Polen, Roemenië, Albanië of Portugal, en eerdere puntentabellen hebben aangeduid dat die eenvoudig gemobiliseerd kunnen worden om te stemmen voor hun nieuwe thuisland. Het moet evenwel ook gezegd worden dat het belang en het gewicht van die stemmen de laatste jaren fel afgenomen lijkt te zijn. Armenië en Griekenland, twee landen die tien jaar geleden niet weg te slaan waren uit de top drie van de Belgische punten, strandden in de finale van vorig jaar op een twaalfde en dertiende plaats in de vrijgegeven rangschikkingen van de Belgische publieksstemmen.

En jij?

Het onderzoek van de vier Canadese onderzoekers heeft helaas niet gepeild naar wat voor lied volgens kijkers als potentiële Songfestivalwinnaar bestempeld kan worden. De steekproef van 684 respondenten is ook onvoldoende groot om als representatief gezien te worden voor de naar schatting vijftien miljoen stemmen die jaarlijks binnenkomen. Maar het is desondanks een nuttig en uniek onderzoek, omdat voor het eerst specifiek gevraagd werd naar de reden waarom en waarop mensen stemmen tijdens het Songfestival. De kennis dat slechts 26 procent van de ondervraagden aangaf te stemmen op zijn favoriet lied, is allesbehalve verwaarloosbaar. Het hele gegeven van presentatrices die ‘Vote for your favourite!’ roepen, wordt zo net in perspectief geplaatst.

In welke van de vier groepen zou jij jezelf plaatsen? Stem je überhaupt tijdens de liveshows? Waarom wel of waarom niet? Laat het ons weten in de reacties!