Gisteren werden de details en alle kandidaten van Melodifestivalen 2024 bekendgemaakt. De Zweedse voorronde is door de jaren heen een event op zichzelf geworden binnen de community, ongetwijfeld door het gigantische succes van de Scandinaviërs op de Europese liedjeswedstrijd. Op het Songfestival in Liverpool werd het in ieder geval nog maar eens duidelijk, voor zover er überhaupt twijfel over bestond: Zweden is met kop en schouders de beste van de klas op het liedjesfestijn.

Met een totaal van zeven overwinningen evenaart het land nu het record van Ierland. Hoe komt het dat Zweden elk jaar zo gesmaakt wordt door Europa? Onze redactie zocht het uit en vroeg ook raad bij enkele professionals uit de Belgische muziekindustrie.

Als we naar de jarenlange geschiedenis van het Songfestival kijken, is het frappant dat één land het echt continu zo voortreffelijk doet. Ierland bijvoorbeeld heeft ook een recordaantal overwinningen, maar de Ierse succesperiode concentreerde zich voornamelijk in de jaren negentig.

Consistent hoog niveau

Zweden daarentegen blinkt uit in consistentie: de eerste overwinning dateert, uiteraard, uit 1974 met ABBA; net geen 50 jaar later is de zevende zege een feit. De gouden medailles zijn netjes verspreid doorheen verschillende decennia (1974, 1984, 1991, 1999, 2012, 2015, 2023). Daarnaast mogen we niet uit het oog verliezen dat Zweden zo goed als elk jaar een vaste waarde is in de top 10 van het eindklassement.

Muziek als exportproduct

Als we zelfs eventjes het Songfestival en ABBA buiten beschouwing laten, is het merkwaardig dat een land met amper een kleine 10 miljoen inwoners zoveel andere muzieksterren voortbrengt, die internationaal en buiten de Europese grenzen hoge toppen scheerden/scheren: denk maar aan Ace of Base, Roxette, Avicii, Robyn (video hieronder) en Zara Larsson. Muziek lijkt een echt Zweeds exportproduct te zijn.

Het is dus geen toeval dat een internationale muziekgrootmacht als Zweden ook het Eurovisiesongfestival zo sterk domineert. Het Amerikaanse geopolitieke magazine The Atlantic zocht in 2013 al naar antwoorden over de muzikale magie van het Scandinavische land, samen met Zweeds academicus Ola Johansson. Op de persconferentie na het Songfestival in Liverpool grapte Loreen nog dat het vooral het slechte en donkere weer in het noorden is dat mensen aanzet om veel met muziek bezig te zijn, maar Johansson ziet het anders.

Goede kennis Engels

Al heel vroeg in de twintigste eeuw hadden de Zweden een sterke kennis van het Engels. Ook recent waren ze nog steeds de beste van Europa in kennis Engels als natie waarvan het de moedertaal niet is. Daarnaast is Zweden traditioneel een land dat openstaat voor andere, nieuwe culturen en geen chauvinistische houding aanneemt op het gebied van moedertaal, zoals dat in Frankrijk bijvoorbeeld het geval is.

Daardoor zouden Zweedse muzikanten betere Engelstalige teksten schrijven, waardoor ze al vroeg een voetje voor hadden op andere niet-Engelstalige culturen om internationaal succes te scoren en opgepikt te worden door een breder publiek, wereldwijd.

Meer aandacht voor melodie dan tekst

Engelstalige culturen hadden dat taalvoordeel natuurlijk al. Waar Amerikaanse en Britse popmuziek in de jaren zeventig echter gekenmerkt werden door zware bas en drums, kwam, jawel, ABBA als pionier van het Zweedse, muzikale succesverhaal, met zeer zachte, lichtere en snel herkenbare melodieën, prominentere zang en eenvoudigere rijmteksten op de proppen. Hun muziek had weinig regionale, Zweedse eigenschappen en zou door al die factoren zo vlot opgepikt worden door de vele fans wereldwijd.

Tot spijt voor wie het benijdt, maar de Zweden hebben de afgelopen 50 jaar het ABBA-trucje op het Songfestival meermaals gerecycleerd en dat heeft hen dus geen windeieren gelegd. Een heel duidelijk voorbeeld daarvan is natuurlijk de Zweedse inzending van 1999, toen Charlotte Perrelli met een onweerlegbare ABBA-sound in haar lied Take Me to Your Heaven het Songfestival won in Jeruzalem (video hieronder).

Twee jaar later pikten de jongens en meisjes van Friends niet alleen de melodie van Liefde is een kaartspel van Lisa del Bo, ook de ABBA-instrumentatie werd opnieuw netjes in een ander jasje gestoken. Daarnaast werd het lied Listen to Your Heartbeat nog eens gebracht door een blonde en een brunette (video hieronder); subtiel waren de Zweden dat jaar allerminst, maar succesvol des te meer. Het werd een knappe vijfde plaats in Kopenhagen voor de groep.

Wie dacht dat de Zweden de ABBA-klanken intussen al lang niet meer gebruiken, moeten we teleurstellen. Ze zijn misschien iets subtieler geworden, maar ze blijven trouw aan de typische sound. Oordeel zelf bij het luisteren naar de instrumentale versie van Tattoo van Loreen (video hieronder). Vooral vanaf 00:50 en de opbouw van de pianomelodie wordt het wel heel erg duidelijk.

Op diverse fanfora werd de afgelopen maanden wel meer dan een keer smalend gedaan over het gebrek aan tekstuele diepgang in Tattoo, maar het zal de Scandinaviërs worst wezen als ze steeds een sterke melodie afleveren die makkelijk opgepikt wordt.

Progressieve cultuur die trends volgt

Naast een goede kennis van het Engels en gevoel voor melodie ziet Johansson nog een andere belangrijke factor. Zweden wordt al jarenlang als een early adopter (een vroege toepasser) van nieuwe businessmodellen en technologieën gezien door economische geografen. Het land pikt heel snel nieuwe trends op en past ze toe. Zo zijn hedendaagse, betaalbare kleding, eenvoudige meubelpakketten en online streaming van muziek niet per se Zweedse uitvindingen, maar toch zijn H&M, IKEA en natuurlijk Spotify wereldberoemde Zweedse merken.

Zo is het ook gegaan met de muziekindustrie. De eerste internationale tour van The Beatles vond in 1963 plaats in Zweden. Ook de Sex Pistols gingen eerst naar het hoge noorden vooraleer ze internationaal volledig doorbraken. Het Zweedse publiek stond al vroeg open voor vernieuwing, ook op muzikaal vlak. Net die komst van muzikanten uit andere hoeken van de wereld heeft de Zweedse muziekindustrie zo’n enorme boost gegeven en de neus voor muzikale trends aangewakkerd.

Overheidssteun

Ten slotte is er nog een andere bepalende factor volgens Johansson: de overheid steunt de muzikale ontwikkeling van de bevolking. Muzikale opvoeding heeft een prominente rol in het Zweedse onderwijssysteem en muziekscholen worden gesubsidieerd met overheidsgelden. Zweedse kinderen krijgen het gevoel voor muziek als het ware met de paplepel ingegoten, wat de kansen op latere succesvolle artiesten uiteraard vergroot.

Sam Jaspers: ‘Consequentie in Zweedse aanpak is cruciaal’

Naast de meer theoretische analyse van de Zweed Ola Johansson in The Atlantic ging Songfestival.be verhaal halen bij een aantal professionals uit de Belgische muziekindustrie. Sam Jaspers, oprichter van ondermeer Ultratop, muziekkenner en in mei nog lid van de Belgische vakjury op het Eurovisiesongfestival, ziet vooral een consequente, professionele aanpak in Zweden.

‘This is Brussels calling’: een kijkje achter de schermen bij Belgische vakjury Songfestival

‘Natuurlijk pakken vele andere landen het ook goed aan, maar in Zweden zie je jaarlijks dezelfde kwalitatieve manier van werken. Dat is op zich wel heel voorspelbaar, misschien een beetje afgeborsteld ook en niet altijd verrassend vernieuwend, maar wel doeltreffend‘, verklaart Jaspers.

Melodifestivalen en muziek als commercieel product

Een van de belangrijkste onderdelen van die jaarlijkse aanpak is uiteraard de Zweedse nationale voorronde Melodifestivalen, waarbij de olympische leuze ‘deelnemen is belangrijker dan winnen’ effectief van toepassing is.

‘Melodifestivalen is een commercieel gegeven. Voor veel nieuwe artiesten en (bijna) vergane gloriën in Zweden is de jaarlijkse voorronde een platform om een nieuw lied voor te stellen en er nadien een hit mee te scoren. De puntentelling en de drang om de hele wedstrijd te winnen, zijn voor de meeste deelnemers ondergeschikt aan het commerciële aspect en nationale populariteit’, weet Jaspers.

‘Er is ook geen jury die na elk nummer al dan niet geregisseerde, snedige opmerkingen maakt over de nummers. Artiesten, hoewel veel minder relevante en grote namen dan bij het festival van Sanremo, zien daardoor minder risico om een blauwtje te lopen of publiekelijk neergehaald te worden en schrijven zich bijgevolg makkelijker in. Winnen ze niet, dan volgt er normaal gezien sowieso commercieel succes‘, gaat Sam verder.

‘Het ontbreken van de commentaar van een vakjury zorgt er ook voor dat het grote publiek minder beïnvloed een keuze maakt. De uiteindelijke winnaar is dus vaak een lied dat al heel wat harten bij de televisiekijkers veroverd heeft’, merkt de muziekkenner op.

‘Toch zijn de Zweedse televisiekijkers niet geheel immuun voor een mindere keuze. Een mooi voorbeeld daarvan was bijvoorbeeld Tusse in 2021 (video hieronder). Hij won Melodifestivalen voornamelijk doordat hij kort ervoor Swedish Idols gewonnen had en dus op dat moment heel geliefd en populair was, naar mijn gevoel niet omdat hij het beste liedje had. Uiteindelijk behaalde hij op het Songfestival zelf ook geen toppositie (14e in de finale, red.)’, aldus Jaspers.

Mogelijk verklaart dit ook een aantal mindere resultaten van Zweden tussen 2005 en 2010, waarbij de kijkers misschien meer op een persoon stemden (Charlotte Perrelli in 2008 als ex-winnares, Anna Bergendahl in 2010 als populaire kandidaat in Idol 2008) dan op het beste liedje.

Sneeuwbaleffect van ABBA met gevoel voor melodie

Maar hoe komt het toch dat nét in Zweden het gevoel en de interesse voor muziek, Melodifestivalen en het Songfestival zo groot zijn? Geen simpele vraag, ook niet voor Sam Jaspers, maar de muziekkenner waagt zich toch aan een theorie: ‘De overwinning op het Eurovisiesongfestival en het grote internationale succes van ABBA hebben mogelijk toch voor een sneeuwbaleffect gezorgd. De epische zege in 1974, de glorierijke carrière van de groep en de populariteit tot op heden hebben de muziekindustrie in Zweden wellicht heel erg geprikkeld om datzelfde succes te bereiken. Veel kijkers zullen elk jaar door dat succes automatisch uitkijken naar de Zweedse inzending.’

Jaspers merkt eveneens op dat men in Zweden de formule van ABBA met de makkelijk herkenbare melodieën en instrumenten steeds goed benut heeft, maar toch alert gebleven is om mee te evolueren met de tijd: ‘De typische Zweedse schlager werkt natuurlijk ook niet meer op het Songfestival, maar toch is de formule van toen op de één of andere manier meegegaan met de tijd.’

‘Uiteindelijk is een melodie iets wat een luisteraar meteen opvalt. Een goede tekst wordt ook gewaardeerd, maar als luisteraar word je meestal eerst getriggerd door een melodie, dan pas door de tekst. Net dat hebben ze in Zweden goed begrepen’, besluit Sam Jaspers.

Sennek: ‘Gigantische impact van ABBA en Björn Ulvaeus’

Onze redactie klopte ook aan bij Laura Groeseneken, beter gekend onder de naam Sennek natuurlijk. Zij vertegenwoordigde België op het Songfestival in 2018 in Lissabon met A Matter of Time. De jaarlijkse liedjeswedstrijd ligt de zangeres nog steeds na aan het hart. Zo zetelde ze in mei in de Belgische vakjury én is ze al een hele tijd bezig aan een theatertournee met liedjes van het Songfestival. De komende maanden doet ze tal van Vlaamse theaters aan met deze concertenreeks.

Als songwriter volgt ze de Zweedse heerschappij op het Songfestival met argusogen en valt meteen met de deur in huis als we haar vragen naar de oorsprong van dat succes: ‘Toch echt wel het effect van ABBA en de gigantische rol die Bjorn Ulvaeus (van ABBA, red.) tot op heden nog steeds heeft op de Zweedse muziekindustrie en het Eurovisiesongfestival. Ik zat ooit in een meeting met hem over auteursrechten. Het was duidelijk welke impact hij heeft en hoe hij strijdt voor Zweedse songwriters, muzikanten en muziek an sich; hij is als het ware de Paul McCartney van Zweden’, weet de zangeres.

‘Muzikant een fulltime job in Zweden’

‘Net door die stempel van Björn en ABBA is muziek een exportproduct, waar veel in geïnvesteerd wordt vanuit de overheid. Er bestaat effectief een volwaardige opleiding songwriter in Zweden, het is er ook echt een fulltime job waarmee je goed je brood kan verdienen. In België bijvoorbeeld bestaat die opleiding niet’, verklaart Sennek. ‘Op televisie en in Melodifestivalen wordt er bijna evenveel aandacht besteed aan de songwriter(s) als aan de performer. die cultuur zien we minder bij ons.’

‘Omdat ze hoog aangeschreven zijn, gaan veel Zweedse songwriters een tijdje schrijven en werken in Los Angeles, waar de grote, wereldberoemde popsterren vertoeven. Uiteraard doen ze daar veel kennis op die ze op een dag terug meebrengen naar hun thuisland. Aangezien we in heel Europa best sterk beïnvloed worden door Amerikaanse popmuziek, is het logisch dat ze die voor ons herkenbare sound verwerken in hun muziek en dus ook hun liedjes voor het Eurovisiesongfestival’, aldus Groeseneken.

‘Elk jaar Melodifestivalen en hetzelfde team creëren professionalisme’

Het is duidelijk welke rol ABBA’s nalatenschap nog steeds speelt in het Zweedse Songfestivalsucces, maar hoe kan dat na bijna 50 jaar? ‘De Zweden hebben door al die jaren heen heel veel ervaring opgedaan. Ze weten dus hoe ze een goede popsong moeten maken en door elk jaar terug te grijpen naar hetzelfde recept van Melodifestivalen, leer je natuurlijk veel. Ze doen het elk jaar, op den duur bouw je natuurlijk veel kennis, ervaring en vakmanschap op’, merkt Sennek op.

De zangeres van A Matter of Time ziet net als Sam Jaspers ook de consequente aanpak van het land als een sterkte en dat is niet alleen Melodifestivalen: ‘Het team achter de Zweedse Songfestivalinzendingen is al jaar en dag hetzelfde. Die mensen kennen het Eurovisiesongfestival en weten heel goed hoe het werkt en waar ze mee bezig zijn. We mogen de interne keuken achter de schermen van de wedstrijd zeker niet onderschatten.’

 ‘Terugkeer Eurosong goede zaak’

Wat kunnen we in België leren van het Scandinavische wonder? ‘Ik denk dat we in Vlaanderen goed bezig geweest zijn op het Songfestival. Het team achter de schermen is al een tijdje hetzelfde en zij bouwen nu ook aan die ervaring door de jaren heen.’

‘Daarnaast vind ik de terugkeer van Eurosong een goede zaak. Op die manier kan je je act en ook je talent al eens laten zien aan het Vlaamse publiek en heb je nadien tijd om er aan te sleutelen en te finetunen. We hebben dit gezien bij Gustaph en dat heeft echt resultaat opgeleverd’, aldus Groeseneken.

‘Cultuur en muziek vooral als Vlaams product’

Hoewel Sennek het best positief inziet, heeft ze toch een kritische noot: ‘De budgetten voor het Songfestival zal je bij ons nooit kunnen vergelijken met Zweden of zelfs Nederland. Cultuur en muziek zijn een Vlaamse bevoegdheid in België. Ergens zou het onlogisch zijn dat de Vlaamse regering hele grote bedragen zou pompen in een project dat net België internationaal vertegenwoordigt en dat is best jammer’, besluit de zangeres.

Geen toeval

Conclusie van het verhaal: het is geen toeval dat Zweden zo sterk is op het Eurovisiesongfestival en ook ver daarbuiten. Vooral de impact en het nalatenschap van ABBA en de consequente, professionele aanpak van de Zweden lijken de sleutel voor jaarlijks succes. Uiteraard mogen we ook de budgettaire steun en de prominente rol van de overheid hierbij niet uit het oog verliezen.

In 2024 gaan we dus met z’n allen naar Malmö. Wanneer gaan we daarna opnieuw naar Zweden met het Eurovisiesongfestival?