Het is ongewoon voor de maand februari, maar het Eurovisiesongfestival haalde gisteren massaal de Vlaamse en internationale media. Na 41 jaar wordt het huidige stemsysteem overboord gegooid, zo schreven veel (online) kranten, en zelfs eurovision.tv. Maar is dat wel zo? We kijken nauwkeuriger naar wat er precies verandert, en wat er hetzelfde blijft.

Het nieuwe stemsysteem

We leggen het nog eens uit: de bekendmaking van de punten zal vanaf dit jaar in twee grote delen gebeuren. In eerste instantie zal er in de finale op 14 mei een gewone puntentelling plaatsvinden met alle 43 landen, die punten van een tot twaalf geven. Het zal hier echter enkel gaan om de punten van de vakjury’s, ofwel slechts 50% van het totaal. Na die 43 stemrondes komt de overige 50%, de punten van de kijkers. Alle punten die een land krijgt van alle andere landen, worden telkens in één blok bekendgemaakt door de presentator, te beginnen met het land dat het laagste aantal ontvangt, en eindigend met de winnaar van de televoting. Dat hoeft dus niet altijd per se de uiteindelijke winnaar te zijn, en naar een voorbeeld hoeven we niet verder te zoeken: vorig jaar eindigde Zweden slechts derde bij het publiek met 279 punten, maar uiteindelijk won het land wel het songfestival. Italië won de televoting met 366 punten. Die scores zullen dus door de presentatoren (foto) dit jaar bekend worden gemaakt aan het einde van de stemming.

Voor de duidelijkheid: de bedoeling is om hiermee de show korter te maken, en niet net langer. De puntengevers lezen vanaf dit jaar enkel de twaalf punten voor, de overige punten komen telkens direct op het scherm. En er kan ook bespaard worden op pauzeacts, omdat de juryleden stemmen op basis van de generale repetitie, en hun punten dus al volledig gekend zijn aan het begin van de finale.

Mosterd na de maaltijd

De officiële reden voor deze wijziging is dat de EBU de ontknoping ‘spannender’ wil maken, en daar valt wel degelijk iets voor te zeggen: een puntentelling met meer dan veertig landen laat het niet toe dat de winnaar pas op het allerlaatste moment bekend kan worden gemaakt, zoals in het verleden wél enkele keren gebeurde. In 2003 nog verloor België in de allerlaatste stemronde met twee puntjes verschil van uiteindelijke winnaar Turkije. Maar toen stemden er ook nog maar 26 landen mee.

Bovendien was er in de laatste jaren de tendens om de winnaar bekend te maken zodra het mathematisch niet meer mogelijk was voor andere landen om de winnaar in te halen. Dat gaf als gevolg dat er telkens nog een vijftal landen zijn punten moest doorgeven, maar dat was altijd wat mosterd na de maaltijd: de winnaar stond niet alleen al vast, maar was ook al officieel gekroond.

Oud vs. nieuw

Behalve ‘om de show spannender te maken’ gaf de EBU geen échte motivatie om het vorige stemsysteem te veranderen, waarin de rangschikkingen van de kijkers thuis en een vijfkoppige vakjury per land werden samengevoegd en geconverteerd naar punten van een tot en met twaalf. Maar die is er natuurlijk wel: de afgelopen jaren gebeurde het verschillende keren dat een favoriet van de vakjury’s erg laag eindigde in de rangschikking van de televoters, en zodoende geen punten kreeg in de algemene top-10. Ook in omgekeerde richting kwam dat enkele keren voor. De Britse boulevardpers pakte in 2014 nog groots uit met het nieuws dat Donatan & Cleo de televoting in het Verenigd Koninkrijk gewonnen had, maar door een 25^e en laatste plek van de vakjury 0 punten ontving tijdens de feitelijke puntentelling.

Zulke zaken behoren vanaf nu tot het verleden. De stemmen van de kijkers en de juryleden staan volledig los van elkaar en hebben geen directe invloed meer op elkaar. Elk land zal dus tweemaal punten toekennen, maar geen punten van twee tot vierentwintig. Als voorbeeld nemen we de punten van België en Nederland uit de finale van 2014, omdat er daar opmerkelijke verschillen waren in de resultaten van jury en publiek. Voor België:

Bij België eindigde Aram MP3 uit Armenië 1e en Donatan & Cleo uit Polen 4e in de rangschikking bij de televoters, maar bij de vakjury’s eindigden ze op een 25^e en 26^e plek. In totaal kregen ze dus geen punten (‘Vorig systeem’). Met het nieuwe systeem, waarin elk land tweemaal punten geeft, zouden ze die punten niet meer verliezen. Zweden zou zelfs Oostenrijk voorbijsteken als gezamenlijke Belgische favoriet (‘Nieuw systeem’). Maar nogmaals voor de duidelijkheid: het is niet zo dat de punten van publiek en jury per land samen bekend zullen worden gemaakt. In bovenstaande tabel is dat enkel zo opgenomen om het verschil in punten en rangschikking tussen het oude en nieuwe systeem te vatten.

Ook bij het Nederlandse publiek deden Donatan & Cleo het uitstekend (2^e bij het publiek, 25^e bij de jury), maar andersom konden de juryleden de inzending uit Montenegro (22^e bij het publiek, 4^e bij de jury) veel meer smaken. In het nieuwe systeem krijgen ze beiden de punten die ze verdienen op basis van hun plaatsjes in de top-10 van de afzonderlijke stemmen. De totale Nederlandse top-5 zou evenwel ongewijzigd blijven.

Bovenstaande voorbeelden tonen aan dat het te simpel is om te stellen dat we de huidige resultaten simpelweg kunnen verdubbelen, maar hemelsbrede verschillen zullen er ook niet ontstaan.

Addertjes

Eén addertje onder het gras duikt nog op wanneer het gaat om landen die geen geldige stemming hebben. Vorig jaar werden de jury’s van Montenegro en (VJR) Macedonië gediskwalificeerd omdat er onenigheden zouden zijn, en andersom gebruikte het kleine San Marino enkel jurystemmen. Vanaf dit jaar zal er voor die landen een top-10 worden samengesteld op basis van de rangschikkingen van ‘andere landen’. De EBU geeft niet prijs om welke landen het gaat, en hoe die procedure precies in zijn werk zal gaan, waardoor toch enkele onduidelijkheden ontstaan. Als land X dat bovenaan de televoting staat mee wordt opgenomen in de groep landen waarop een top-10 wordt gebaseerd voor land Y, zal land X aan de leiding ongetwijfeld minder punten krijgen van land Y, omdat het niet op zichzelf kan stemmen en zo dus het totaal aantal punten voor zichzelf naar beneden haalt. Het is een vraagteken hoe de EBU deze situatie aan zal pakken.

En voor de echte liefhebbers: ook de gelijkstandsregel gaat op de schop. In het geval van een ex aequo tussen twee of meer landen na afloop van de puntentelling, wordt er gekeken naar de gezamenlijke rangschikking van jury en publiek, die in het oude systeem gebruikt werd om de punten voor de stemming samen te stellen. Het hoogstgeplaatste land zal dan bovenaan staan en zo de gelijkstand verbreken.

Conclusie

Dit nieuwe stemsysteem geeft een evenwichtiger beeld van de afzonderlijke stemmen van publiek en jury. Het is niet langer zo dat ze mekaars favorieten kunnen uitschakelen door het heel laag op de rangschikking te plaatsen, aangezien die van (bijna) geen tel meer is. De verdubbeling van het totaal aantal te verdelen punten betekent gegarandeerd ook dat alle puntenrecords dit jaar zullen sneuvelen. Momenteel staat dat nog steeds op 387, het aantal dat Alexander Rybak haalde voor Noorwegen in 2009. En zal de puntentelling ook effectief spannendere televisie opleveren en tot op het allerlaatste moment blijven boeien? Dat weten we pas na 14 mei.